Ψυχικό και Συναισθηματικό Τραύμα

Όλοι οι άνθρωποι στην πορεία της ζωής τους έρχονται αντιμέτωποι με ψυχοπιεστικές και δύσκολα διαχειρίσιμες  καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν έντονο άγχος, προσωρινή αποδιοργάνωση, να κλονιστούν οι ισορροπίες τους, να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο μίας μεγάλης αλλαγής – μιας νέας πραγματικότητας, κλπ. Ωστόσο ως όντα ιδιαίτερα ανθεκτικά και ευέλικτα είναι πιθανό μέσα από επανορθωτικές διαδικασίες, με την υποστήριξη του περιβάλλοντος αλλά και με το προσωπικό σθένος να επεξεργαστούν, να  ανταπεξέλθουν και να ανακάμψουν από τις δυσκολίες.

Το ψυχοσυναισθηματικό τραύμα είναι αποτέλεσμα βιωμάτων που «κατακερματίζουν» τον ψυχικό κόσμο του ατόμου. Είναι μία οξεία κατάσταση που προκύπτει αιφνίδια και απρόβλεπτα, συνιστά σοβαρή απειλή για τη ζωή και βρίσκεται πέραν του πεδίου ελέγχου του ατόμου. Το ψυχικό και συναισθηματικό τραύμα είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα ενός εξαιρετικά αγχογόνου γεγονότος, που εξουδετερώνει την αίσθηση ασφάλειας από εσωτερικούς ή εξωτερικούς παράγοντες, κλονίζει την ισορροπία του οργανισμού υπερβαίνοντας την ψυχοσυναισθηματική ανθεκτικότητα του ατόμου, έχοντας ως αποτέλεσμα τη δυσκολία του εαυτού να διαχειριστεί αυτό που του συμβαίνει. Ο φόβος και η αίσθηση του αβοήθητου είναι κυρίαρχα στην τραυματική εμπειρία που φέρει το άτομο. Στην πορεία ακόμη και αν αποκατασταθεί η λειτουργικότητα του ατόμου, το τραύμα μπορεί να εμπεριέχεται στη δομή του ψυχισμού του, έτσι ώστε χωρίς να είναι εμφανές να έχει βαθύτερες και μακροχρόνιες συνέπειες. Το τραύμα θα έρχεται να «δηλώσει την παρουσία του» όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με διαφορετικές συνθήκες που ωστόσο εκλαμβάνονται ως δυνητικά απειλητικές και πυροδοτούν επώδυνα συναισθήματα και ανάλογες συμπεριφορές που φέρει το αρχικό τραύμα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τραύμα δεν ορίζεται το γεγονός- το βίωμα. Το τραύμα αναφέρεται στην υποκειμενική αίσθηση και ερμηνεία  του ατόμου σε κάποιο γεγονός. Ειδικότερα, πώς βιώνει και πώς ερμηνεύει κάποιος μία κατάσταση.  

Η αντίδραση ενός ατόμου σε ένα τραυματικό γεγονός εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Δεν υπάρχει μια απόλυτη εξήγηση γιατί ένα γεγονός μπορεί να προκαλέσει συναισθηματικό τραύμα σε κάποιον και όχι σε άλλον, αλλά είναι σαφές ότι πολλές συνιστώσες συνδυάζονται για να καθορίσουν την αντίδραση ενός ατόμου σε μία κατάσταση. Ορισμένοι σημαντικοί παράγοντες είναι:

1. Η σοβαρότητα του γεγονότος: Η ένταση του τραυματικού γεγονότος μπορεί να επηρεάσει βαθμό που θα επιδράσει στο  άτομο. Όμως, ακόμη και φαινομενικά μικρότερα ή πιο ήπια γεγονότα μπορεί να έχουν έντονη ψυχική επίδραση σε κάποιον ανάλογα με άλλες συνθήκες.
2. Το ιστορικό του ατόμου: Τα προηγούμενα βιώματα ή τραύματα που έχει ζήσει, ακόμη και αν δεν έχει πλήρη συνειδητή μνήμη, μπορούν να επηρεάσουν την αντίδρασή του σε μελλοντικά γεγονότα. Το παρελθόν του ατόμου, είτε αφορά κακοποίηση, απώλειες ή άλλες τραυματικές εμπειρίες, μπορεί να ενισχύσει την ευαισθησία σε νέα τραύματα.
3. Η σημασία του γεγονότος για το άτομο: Κάθε άτομο αποδίδει διαφορετική σημασία σε ένα γεγονός, και αυτό εξαρτάται από την προσωπική του αντίληψη, τις αξίες και τις πεποιθήσεις του. Ένα γεγονός που μπορεί να φαίνεται ασήμαντο για κάποιον, μπορεί να είναι καταλυτικό για άλλον, αν αγγίζει βαθιές συναισθηματικές ή ψυχικές ανάγκες.
4. Οι προσωπικές δεξιότητες και πεποιθήσεις του ατόμου: Ο τρόπος που το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τα δυνατά και αδύνατα σημεία του, και οι στρατηγικές αντιμετώπισης που διαθέτει, επηρεάζουν το πώς θα διαχειριστεί το τραύμα. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα ή μηχανισμούς άμυνας που τους επιτρέπουν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τα τραυματικά γεγονότα, ενώ άλλοι μπορεί να βρουν πιο δύσκολο να διαχειριστούν τη συναισθηματική πίεση.
5. Η υποστήριξη από το περιβάλλον: Η παρουσία ή απουσία υποστήριξης από την οικογένεια, τους φίλους ή τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχει μεγάλο αντίκτυπο στην αντίδραση του ατόμου. Η υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει στην ανάρρωση από το τραύμα, ενώ η έλλειψη υποστήριξης ή η απομόνωση μπορεί να δυσχεράνει τη διαδικασία επούλωσης.

 Το ψυχολογικό τραύμα μπορεί να προκαλείται από μια ποικιλία γεγονότων που διαταράσσουν τη συναισθηματική και ψυχική ισορροπία του ατόμου. Οι κύριες αιτίες περιλαμβάνουν:

1. Φυσικές καταστροφές: Σεισμοί, πλημμύρες, φωτιές και άλλες φυσικές καταστροφές μπορούν να προκαλέσουν σοβαρό ψυχολογικό τραύμα στους ανθρώπους που βιώνουν αυτές τις καταστάσεις.
2. Σωματική κακοποίηση: Η κακοποίηση, όπως η σωματική βία, η σεξουαλική κακοποίηση, η παρενόχληση ή η ενδοοικογενειακή βία, είναι ισχυροί παράγοντες που οδηγούν σε ψυχολογικό τραύμα.
3. Ατυχήματα και σοβαρές σωματικές βλάβες: Σοβαρά ατυχήματα, όπως τροχαία ή άλλα, καθώς και η απειλή για σωματική ακεραιότητα μπορούν να προκαλέσουν μακροχρόνια ψυχολογική βλάβη.
4. Μάρτυρες βίας ή θανάτου: Αν κάποιος είναι μάρτυρας ενός τρομακτικού γεγονότος, όπως η επίθεση ή ο θάνατος κάποιου άλλου, μπορεί να υποστεί ψυχολογικό τραύμα.
5. Προβλήματα υγείας και νοσηλείες: Σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος, ή τραυματισμοί κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων, μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική υγεία, ειδικά αν συμβαίνουν σε νεαρή ηλικία.
6. Απώλειες και θάνατος κοντινών προσώπων: Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ή η απώλεια λόγω ξαφνικών και βίαιων περιστατικών, μπορεί να προκαλέσει σοβαρό ψυχικό τραύμα.
7. Αναπτυξιακό τραύμα στην παιδική ηλικία: Ανεπαρκής φροντίδα ή κακή σχέση με τους γονείς ή τους φροντιστές μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία του παιδιού σε αναπτυξιακό επίπεδο. Η συναισθηματική αποστασιοποίηση ή η χρόνια έλλειψη συντονισμού από τους γονείς μπορεί να οδηγήσει σε ψυχικά προβλήματα αργότερα στη ζωή.

Τα τραυματικά γεγονότα, μπορούν να δημιουργήσουν επιπλοκές στην ψυχική υγεία και να αυξήσουν την ευαισθησία του ατόμου σε μελλοντικά τραυματικά γεγονότα. Αυτός ο συνδυασμός μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες ψυχικές διαταραχές, όπως το μετατραυματικό άγχος, την κατάθλιψη ή άλλες συναισθηματικές διαταραχές.

Ένα ψυχικό τραύμα μπορεί να έχει βαθιές και μακροχρόνιες συνέπειες στη ζωή ενός ατόμου, ακόμα και αν δεν έχει αναγνωριστεί συνειδητά. Η επίδρασή του μπορεί να εμφανιστεί σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας, από τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα μέχρι τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Σε ατομικό επίπεδο, το ψυχικό τραύμα μπορεί να οδηγήσει σε:

• Συναισθηματικές δυσκολίες, όπως άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές διάθεσης.
• Διαταραχές συμπεριφοράς, όπως παρορμητικότητα, εθισμούς και αυτοκαταστροφικές τάσεις.
• Δυσκολίες στη ρύθμιση του συναισθήματος και των σκέψεων.
• Αλλαγές στη θεώρηση του εαυτού, με συναισθήματα ανεπάρκειας ή ντροπής.

Σε διαπροσωπικό επίπεδο, οι επιδράσεις του τραύματος μπορεί να εμφανιστούν ως:

• Δυσκολίες στη διατήρηση σχέσεων εμπιστοσύνης και οικειότητας.
• Σεξουαλικές δυσλειτουργίες ή προβλήματα οικειότητας
• Επιθετικότητα ή αποφυγή συγκρούσεων και κοινωνικών επαφών.
• Συνεχής αίσθηση απειλής ή δυσκολία στην αίσθηση ασφάλειας στις σχέσεις.

Θεραπεία

Ακόμα και όταν το τραύμα δεν είναι συνειδητό, μπορεί να καθορίζει συμπεριφορές και συναισθήματα. Η επεξεργασία του, συνήθως μέσω ψυχοθεραπείας, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις του.

Η θεραπεία του ψυχικού τραύματος περιλαμβάνει διάφορες προσεγγίσεις που στοχεύουν στη μείωση του τραυματικού στρες, στην αλλαγή αρνητικών μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς, και στην αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας.

Η θεραπεία κάθε ατόμου είναι μοναδική και μπορεί να απαιτεί συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής για καλύτερα αποτελέσματα.

Ντόρα Μίνου BSc, MA

Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια

(ενηλίκων, ζεύγους & οικογένειας)

ΑΝΟΙΓΜΑ