Το θέατρο βλάπτει σοβαρά την υποκρισία…

Δον Ζουάν του Μολιέρου. Πράξη πρώτη, σκηνή πρώτη. Και ξαφνικά, έτσι στο ξεκούδουνο, ο Σγαναρέλλος, ο υπηρέτης του Δον Ζουάν – ο ίδιος ο Μολιέρος στην πρώτη παράσταση – απευθυνόμενος στο κοινό αρχίζει να πλέκει το εγκώμιο του… ταμπάκου. Στο άσχετο. Γιατί το έργο δεν έχει καμιά σχέση με το θέμα ούτε ξαναγίνεται ποτέ λόγος στη συνέχεια για τον ταμπάκο. Προσοχή. Δεν λέω το εγκώμιο του καπνίσματος γιατί οι περισσότεροι ρουφούσαν ακόμα τον ψιλοκομμένο καπνό με τη μύτη – την πρόλαβα και γω αυτή τη συνήθεια με τον ταμπάκο σε στρογγυλά μικρά μεταλλικά κουτάκια σαν κι αυτά που κουβαλάνε συνήθως όσοι ρουφάνε άλλες ουσίες.

‘’Ό,τι και να μας πει ο Αριστοτέλης και ολόκληρη η φιλοσοφία, τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τον ταμπάκο. Είναι το πάθος των έντιμων ανθρώπων και όποιος ζει χωρίς ταμπάκο δεν είναι άξιος να ζει. Όχι μόνο αγαλλιάζει και εξαγνίζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο αλλά  επιπλέον μυεί τις ψυχές στην αρετή. Με τον ταμπάκο μαθαίνεις να γίνεσαι έντιμος.’’

Που κολλάει αυτή η εισαγωγή σ΄ αυτό το έργο; Σε τι αποσκοπεί; Τι θέλει να πει ο ποιητής; Μήπως το πάει αλλού;

Ας δούμε λίγο τι είχε προηγηθεί του Δον Ζουάν μπας και λυθεί το μυστήριο. Μα ναι. Ο Ταρτούφος! Την προηγούμενη χρονιά. Που εξαγρίωσε τους θρησκόληπτους, Ένα σκάνδαλο μέγα που του βγήκε ξινό του Μολιέρου. Ένα από τα καλύτερά του έργα που όμως προκάλεσε την μήνιν των θεοσεβούμενων. Εκτός από την απαγόρευση των παραστάσεων ο Μολιέρος αφορίστηκε κι όταν πέθανε μερικά χρόνια αργότερα τάφηκε νύχτα και χωρίς θρησκευτική ιεροτελεστία.

Με τον Ταρτούφο ο Μολιέρος καταγγέλλει την υποκρισία και την ψευδοευσέβεια ανελέητα. Ιδίως όταν ενσαρκώνεται από ανθρώπους επιδέξια χειριστικούς. ‘’Ναι, κάποιες ηδονές ο θεός τις απαγορεύει, μα ο έξυπνος άνθρωπος τα πράγματα βολεύει’’ λέει ο ’’ευσεβής’’ Ταρτούφος στην Ελμίρα, προσπαθώντας να την πείσει να του κάτσει. ‘’Όταν αμαρτάνεις κρυφά, δεν είναι αμαρτία’’ κι άλλα τέτοια πολλά. Και όλα αυτά με την Αγία Γραφή υπό μάλης.

Το ιερατείο φρύαξε. Ο βασιλιάς και προστάτης του άφησε τον Μολιέρο ακάλυπτο. Στριμώχτηκε  και κείνος πολύ από τον κλήρο και τους υποστηρικτές του. Δυσκολευόταν να του κάνει πλάτες.

Ο θίασος, παρόλη τη συμπάθεια με την οποία τους περιέβαλλαν οι χορηγοί τους, κινδύνευε να ξαναγίνει μπουλούκι. Παλιά μου τέχνη…Είχαν προϋπηρεσία.

Την ίδια εποχή, ο Πάπας απειλούσε με αφορισμό εκείνους που θα ρούφαγαν ταμπάκο στο προαύλιο των εκκλησιών – πόσο μάλλον στο εσωτερικό τους. Εκτός εκκλησιών και οι θεατρίνοι. Δεν είχαν δικαίωμα να παντρευτούν ή να ταφούν αν δεν απαρνιόντουσαν πρώτα το θέατρο. Οι παραλληλισμοί ήταν αναπόφευκτοι στα μάτια του κοινού που καλούνταν έμμεσα να πάρει θέση.

Μπορεί μια κοινωνία να στερηθεί το θέατρο;

‘’Μόλις τον γευτείς θες να τον μοιραστείς. Δεν βλέπετε με τι χαρά μοιράζεται ο καθένας τον ταμπάκο του με τους άλλους; Τον προσφέρεις χωρίς καν να στον ζητήσουν. Ο ταμπάκος εμπνέει συναισθήματα τιμής και αρετής.’’

Δεν συμφωνούσαν όλοι. Για κάποιους ο ταμπάκος ήταν φάρμακο και για άλλους φαρμάκι. Το ίδιο και το θέατρο.

Πήγα μια μέρα στο νεκροταφείο να ανάψω το καντήλι στους δικούς μου κι έπεσα απάνω σε μια παλιά μου συμμαθήτρια. Δεν πρόλαβα να της χαμογελάσω. ‘’Ακόμα με το θέατρο ασχολείσαι, Δημητράκη;’’ μου είπε. Πότε θα μπεις στον ίσιο δρόμο;’’ Τον 21ο αιώνα όλα αυτά.

Ε, ναι. Δεν είναι όλοι υπέρμαχοι. Ο Μολιέρος είχε νοιώσει στο πετσί του τον κίνδυνο. Και απευθύνθηκε μετωπικά στο κοινό, όπως δηλώνει το ίδιο το κείμενο και οι σκηνοθετικές υποδείξεις.

Αυτή η τιράντα των 132 λέξεων, αυτό το καταιγιστικό κατεβατό από του πουθενά, δεν είναι παρά ένα μεταμφιεσμένο εγκώμιο του θεάτρου, μια αποκατάσταση της αδικίας, μια αποκατάσταση της αλήθειας με οδηγίες χρήσεως, με οδηγίες προς ναυτιλλομένους. Απολαύστε το θέατρο, μοιραστείτε το γενναιόδωρα και από μέσα σας θα αναδυθούν αρετές πάσης φύσεως.

Το θέατρο διεγείρει τις αισθήσεις και εξαγνίζει τον εγκέφαλο. Το θέατρο προτρέπει στο καλό, ενισχύει την συλλογικότητα κι ανήκει στις απολαύσεις που δίνουν αξία στη ζωή.

Ο Μολιέρος δεν το έβαλε κάτω. Παρά τις επιθέσεις που δέχθηκε, δεν παραιτήθηκε. Παρά τον κίνδυνο αντιστάθηκε πιέζοντας με τη σειρά του για χρόνια τον Λουδοβίκο τον ΙΔ’ να άρει την απαγόρευση. ‘’Το θέατρο έχει καθήκον να διαμορφώνει τα ήθη ψυχαγωγώντας. Να βάζει στο στόχαστρο τις διαστροφές της εποχής αρχής γενομένης από την υποκρισία που είναι η πιο συνήθης και η πιο επικίνδυνη’’ έγραφε, μεταξύ άλλων, στον βασιλιά.

Το πίστευε ειλικρινά ή ήταν ένας ελιγμός; Πρότεινε σκηνική αναπαράσταση των παθών με στόχο την Αριστοτελική κάθαρση; Μπορεί. Ποιος ξέρει; Πάντως ο Δον Ζουάν του δεν φημίζεται για ηθικοπλαστικές προθέσεις. Ο ήρωάς του δεν έχει ούτε ιερό ούτε όσιο προκειμένου να πετύχει τον σκοπό του. Ο Μολιέρος υπερασπίζεται μεν την εντιμότητα αλλά όχι όλες τις ηθικές αξίες της εποχής αδιακρίτως.  Ιδίως τις θρησκευτικές.

Το 1669, τέσσερα χρόνια μετά το εγκώμιο… του θεάτρου και μετά από ακάματες προσπάθειες και παρακλήσεις προς το Βασιλιά, ο Μολιέρος κατάφερε με τα μύρια ζόρια να πάρει άδεια για τον Ταρτούφο. Να τον δουν όσοι δεν είχαν προλάβει. Παίχτηκαν 72 παραστάσεις εκείνη τη χρονιά με μεγάλη εισπρακτική επιτυχία.

Το θέατρο βλάπτει εντέλει σοβαρά την υποκρισία.

Υ.Γ. Ο Μολιέρος γεννήθηκε σα σήμερα, στις 15 Γενάρη του 1622. Πριν τετρακόσια χρόνια δηλαδή. Και γω σα σήμερα γεννήθηκα, μερικά χρόνια αργότερα. Τι καλά που θάτανε αυτή η κατά τα λοιπά καλόδεχτη σύμπτωση να εξασφάλιζε και κάποια ψήγματα ταλέντου !

Το 1980 η Comédie-Française, ο ναός του Γαλλικού Θεάτρου, το σπίτι του Μολιέρου, γιόρταζε με μεγάλη συγκίνηση τα τριακόσια χρόνια λειτουργίας της. Είχα την τύχη να το ζήσω από κοντά. Ήμουνα στο Παρίσι εκείνον τον καιρό σπουδαστής στο ξακουστό Conservatoire National Supérieur d’Art Dramatique,  τον προθάλαμο της Comédie-Française με δάσκαλο τον Jean-Paul Roussillon, εταίρο και βασικό στέλεχος του  θιάσου, με πλούσια προϋπηρεσία στα έργα του Μολιέρου και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης. Με τον ‘’Ταρτούφο’’ εκείνη τη χρονιά. Στη Σχολή δουλεύαμε τον ‘’Αυτοσχεδιασμό των Βερσαλλιών’’, έργο σχετικά άγνωστο στην Ελλάδα, όπου καταδεικνύεται απροκάλυπτα η εξάρτηση του θιάσου του Μολιέρου – τα πρόσωπα του έργου είναι οι ίδιοι οι ηθοποιοί του θιάσου με τις πραγματικές τους ταυτότητες και τις πραγματικές τους σχέσεις – από τα γούστα και τα καπρίτσια της βασιλικής αυλής  από τα οποία εξαρτιόταν η επιβίωσή τους. Το μεροκάματο του τρόμου.  Με μορφή ευφρόσυνης κωμωδίας

Δημήτρης Πετρόπουλος     

Σκηνοθέτης-Ηθοποιός